Powtarzające się wyroki w sprawie robotników przymusowych: kwestia postrzegania historii i budowanie mostów do przyszłości

22 listopada 2023 roku Sąd Okręgowy w Gwangju (Korea Południowa) nakazał firmie Kawasaki Heavy Industries wypłatę odszkodowania w wysokości około 15 380 000 wonów (około 1 760 000 jenów) rodzinom byłych robotników przymusowych, którzy zostali zmuszeni do pracy na Półwyspie Koreańskim w okresie kolonialnym Japonii. W podobnych sprawach Sąd Najwyższy Korei Południowej wielokrotnie orzekał na niekorzyść japońskich firm, a oczekuje się, że podobne wyroki będą wydawane również w sądach niższej instancji.

Wyrok ten nie ogranicza się jedynie do kwestii odpowiedzialności odszkodowawczej pojedynczej firmy, ale ponownie uwypukla znacznie większy problem różnic w postrzeganiu historii przez Japonię i Koreę Południową oraz budowania przyszłych relacji między tymi krajami.

Przedmiotem wyroku był były robotnik przymusowy, który w wieku nastoletnim pracował przez około 6 miesięcy w 1945 roku w fabryce w Kobe. Po powrocie do kraju po wojnie nie otrzymał wynagrodzenia. Zmarł w 2015 roku, a jego rodzina wniosła pozew w 2020 roku. Sąd Okręgowy w Gwangju nakazał firmie Kawasaki Heavy Industries wypłatę odszkodowania w wysokości około 1 760 000 jenów. Wyrok ten jest najnowszym przykładem w serii pozwów dotyczących byłych robotników przymusowych, a oczekuje się, że podobne wyroki będą wydawane w przyszłości.

Ponadto, 27 listopada 2023 roku Sąd Okręgowy w Gwangju wydał wyrok w sprawie, w której rodziny byłych robotników przymusowych domagały się odszkodowania od Mitsubishi Materials. Sąd nakazał wypłatę odszkodowania w wysokości około 490 000 000 wonów (około 53 000 000 jenów) sześciu powodom. Powodowie twierdzili, że byli robotnicy przymusowi byli zmuszani do pracy w kopalniach węgla w prefekturze Fukuoka w czasie wojny. Sąd Okręgowy w Gwangju oddalił powództwo trzech z dziewięciu powódków, ale przyznał odszkodowanie pozostałym sześciu.

Wyroki te wpisują się w ciąg wydarzeń związanych z tzw. "problemem robotników przymusowych", który rozpoczął się od wyroku Sądu Najwyższego Korei Południowej z 2018 roku, nakazującego firmom Nippon Steel & Sumitomo Metal (obecnie Nippon Steel) i Mitsubishi Heavy Industries wypłatę odszkodowań. Sąd Najwyższy Korei Południowej uznał odpowiedzialność cywilną japońskich firm i nakazał wypłatę odszkodowań ofiarom. Po tym wyroku w Korei Południowej wniesiono szereg podobnych pozwów, a japońskie firmy konsekwentnie przegrywały procesy.

Z drugiej strony, rząd Japonii utrzymuje, że kwestia ta została "całkowicie i ostatecznie rozwiązana" na mocy japońsko-koreańskiego porozumienia w sprawie roszczeń z 1965 roku. Zgodnie z tym porozumieniem Japonia udzieliła Korei Południowej 300 milionów dolarów pomocy bezzwrotnej i 200 milionów dolarów pomocy zwrotnej, rozwiązując tym samym "całkowicie i ostatecznie" kwestię roszczeń między oboma krajami i ich obywatelami. Rząd Japonii stoi na stanowisku, że na podstawie tego porozumienia roszczenia osób prywatnych wygasły.

Jednakże, interpretacja sformułowania "całkowicie i ostatecznie rozwiązane" jest przedmiotem poważnych różnic między Japonią a Koreą Południową. Profesor nadzwyczajny Kentaro Wani z Uniwersytetu w Osace twierdzi, że interpretacja rządu Japonii jest bardziej naturalna, ale interpretacja Sądu Najwyższego Korei Południowej nie jest całkowicie niemożliwa i nie można jej po prostu określić jako "orzeczenie niezgodne z prawem międzynarodowym".

Uwaga profesora Wani sugeruje, że interpretacja japońsko-koreańskiego porozumienia w sprawie roszczeń nie jest jedynie kwestią techniczną, ale jest ściśle związana z postrzeganiem historii. Sąd Najwyższy Korei Południowej, zakładając bezprawność japońskiej okupacji kolonialnej, orzekł, że roszczenia byłych robotników przymusowych o odszkodowanie nie są objęte japońsko-koreańskim porozumieniem w sprawie roszczeń. Z kolei rząd Japonii nie uznaje bezprawności okupacji kolonialnej, co stanowi fundamentalną różnicę w stanowiskach obu stron.

Obecnie rząd Korei Południowej ogłosił w marcu 2023 roku rozwiązanie problemu pozwów byłych robotników przymusowych, zgodnie z którym fundacja podległa rządowi ma wypłacić poszkodowanym kwotę odpowiadającą odszkodowaniu zasądzonemu przez Sąd Najwyższy. Jednakże, szacuje się, że toczy się co najmniej 60 spraw dotyczących byłych robotników przymusowych, a problem nie został całkowicie rozwiązany. Ponadto, 28 listopada 2023 roku Sąd Okręgowy w Seulu wydał wyroki w dwóch sprawach, w których koreańscy byli robotnicy przymusowi i ich rodziny domagali się odszkodowania od rządu Korei Południowej. W obu przypadkach powództwo zostało oddalone, a powodowie przegrali proces. Sąd okręgowy, powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, orzekł, że odszkodowanie powinny wypłacić japońskie firmy i nie uznał odpowiedzialności odszkodowawczej rządu. Jest to pierwszy wyrok w sprawie pozwów przeciwko rządowi Korei Południowej, a jego dalsze konsekwencje są przedmiotem zainteresowania.

Konflikt między Japonią a Koreą Południową w sprawie byłych robotników przymusowych nie jest jedynie kwestią rozliczenia przeszłości, ale rzutuje również na obecne i przyszłe relacje między oboma krajami. Oba kraje, uznając różnice w postrzeganiu historii, muszą kontynuować wytrwałe rozmowy i wysiłki w celu zbudowania relacji zorientowanych na przyszłość. W tym celu niezbędne jest szczere podejście nie tylko do kwestii prawnych, ale także do uczuć ofiar i faktów historycznych.

Zaostrzenie stosunków japońsko-koreańskich jest ogromnym minusem nie tylko dla obu krajów, ale także dla stabilności regionu północno-wschodniej Azji. Aby młode pokolenie, które będzie kształtować przyszłość, mogło budować wspólną przyszłość bez wpływu historii, niezbędne jest poszukiwanie rozwiązań, które stanowią pomost do przyszłości, przy jednoczesnym spojrzeniu w twarz przeszłości.

Wyrok Sądu Okręgowego w Gwangju ma potencjał, aby stać się kolejnym krokiem w tym kierunku. Może to być nie tylko wypłata odszkodowania, ale początek drogi do uleczenia ran historycznych i osiągnięcia prawdziwego pojednania. Wymaga to od rządów, przedsiębiorstw i społeczeństwa obywatelskiego Japonii i Korei Południowej, aby na swoich pozycjach poważnie podeszły do tego problemu i nadal podejmowały wysiłki na rzecz jego rozwiązania.