Sự trì trệ của ngành công nghiệp xe điện tại Nhật Bản: Lý do thế giới đang dẫn đầu

Để hiện thực hóa mục tiêu trung hòa carbon, thị trường xe điện (EV) trên toàn cầu đang phát triển nhanh chóng. Tuy nhiên, ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản đang tụt hậu so với thị trường này, dẫn đến sự gia tăng lo ngại về khủng hoảng. Có ý kiến cho rằng chính phủ và ngành công nghiệp cần phải đoàn kết để đưa ra các giải pháp đối phó.

Năm 2021, doanh số bán xe điện toàn cầu đạt khoảng 6,6 triệu chiếc, tăng gấp 3 lần so với năm 2019. Riêng Trung Quốc đã bán được hơn 3,5 triệu xe năng lượng mới, bao gồm xe điện và xe hybrid cắm điện, và đặt mục tiêu bán được 5 triệu chiếc vào năm 2022. Theo đó, Toyota cũng đặt mục tiêu bán 3,5 triệu xe điện vào năm 2030.

Ngược lại, số lượng xe điện xuất xưởng của các hãng Nhật Bản trong năm 2022 chỉ đạt vỏn vẹn 120.000 chiếc. Hiện tại, Tesla, hãng đang dẫn đầu thị trường xe điện toàn cầu, đang vận hành các nhà máy khổng lồ tại Mỹ, Trung Quốc và châu Âu, trong khi BYD của Trung Quốc cũng đang nhanh chóng vươn lên trở thành nhà sản xuất xe điện lớn thứ 3 thế giới. Thêm vào đó, các hãng xe của châu Âu, như Đức, cũng đã bắt đầu sản xuất hàng loạt xe điện theo chính sách loại bỏ động cơ diesel. Như vậy, Nhật Bản đang bị tụt hậu trong cuộc đua xe điện.

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến việc ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản tụt hậu trong thị trường xe điện. Đầu tiên, các nhà sản xuất Nhật Bản, vốn tự hào về công nghệ động cơ đốt trong và hybrid, đã lơ là trong việc phát triển công nghệ xe điện. Ngoài ra, việc sản xuất xe điện tốn kém và thu hồi vốn lâu dài cũng khiến họ chần chừ. Tuy nhiên, việc bắt đầu phát triển xe điện của Nhật Bản không hẳn là quá muộn. Vào năm 2009, Mitsubishi đã cho ra mắt i-MiEV, và các hãng xe Nhật Bản đã bắt đầu tung ra thị trường xe điện từ đầu những năm 2010. Vấn đề nằm ở chỗ họ không chuyển sang chế độ sản xuất hàng loạt.

Việc tận dụng các cơ sở sản xuất xe động cơ đốt trong, vốn là nguồn thu nhập chính, để mở rộng hoạt động sang xe điện có lẽ không hề dễ dàng. Môi trường thị trường trong nước cũng không mấy thuận lợi cho việc đẩy nhanh quá trình thương mại hóa xe điện. Tại Nhật Bản, những quan điểm thận trọng về xe điện vẫn còn tồn tại, bao gồm việc thiếu cơ sở hạ tầng sạc, lo ngại về độ an toàn của pin lithium-ion, gánh nặng chi phí pin, và sự phụ thuộc vào nước ngoài đối với các nguyên liệu quan trọng như đất hiếm. Thêm vào đó, đại dịch COVID-19 đã khiến việc thu thập thông tin thị trường nước ngoài trở nên khó khăn, dẫn đến khả năng đánh giá thấp sự thay đổi của thị trường.

Đằng sau sự ứng phó chậm chạp của ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản còn là vấn đề thực tế: việc xây dựng chuỗi cung ứng linh kiện xe điện tốn kém do cấu trúc dọc theo ngành sản xuất ô tô. Do điều kiện của các nhà cung cấp linh kiện khác nhau, nên việc xác định chính xác điểm bùng phát trong tương lai là điều khó khăn.

Tuy nhiên, dù sao thì ngành công nghiệp ô tô Nhật Bản cũng cần phải hành động ngay bây giờ. Khác với xe động cơ đốt trong, thân xe điện có số lượng linh kiện ít hơn nhiều. Phần lớn các nhà cung cấp linh kiện sẽ bị đào thải trong kỷ nguyên xe điện, điều này chắc chắn sẽ dẫn đến vấn đề việc làm. Hơn nữa, nếu các linh kiện hoặc xe điện sản xuất trong nước được sản xuất bằng than đá, chúng có thể trở thành mục tiêu của thuế biên giới carbon mà các nước như châu Âu đang áp dụng. Cơ sở công nghệ cho các linh kiện cốt lõi như pin và ắc quy cũng phụ thuộc rất lớn vào nước ngoài. Đây là lúc chính phủ và ngành công nghiệp Nhật Bản cần chung tay xây dựng hệ sinh thái xe điện trong nước.

Gần đây, có ý kiến cho rằng các hãng xe Nhật Bản đang tụt hậu trong lĩnh vực CASE (Kết nối, Tự động lái, Chia sẻ, Điện khí hóa), đại diện cho kỷ nguyên chuyển đổi của ngành di động. Trong bối cảnh đó, ngành công nghiệp xe điện cũng có thể trở thành một cơ hội lớn cho nền kinh tế Nhật Bản. Vì vậy, quan điểm cho rằng cần phải vạch ra một bức tranh lớn từ góc độ chiến lược ngành công nghiệp quốc gia đang ngày càng được ủng hộ. Nói cách khác, Nhật Bản cần phải nắm bắt cơ hội này một cách chiến lược sau khi đã bị tụt hậu trong thị trường xe điện.